Het is alweer enige tijd geleden dat we het thema Slapen onder de loep hebben genomen. Hoe gaat het met veilig slapen en wat is er veranderd de laatste jaren? Welke nieuwe producten zijn trending en hoe kijkt VeiligheidNL en de Kraamzorg hiernaar?
Eerst maar beginnen met een paar cijfers. VeiligheidNL deed in 2016 een steekproef onder 600 ouders en vroeg ze hoe ze hun baby te slapen legden. Uit dit kleine onderzoek blijkt het volgende: 69% van de ouders legt hun baby in een ledikant te slapen, 12% van de ouders kiest de eerste periode voor een wiegje, 10% legt de baby in het ouderlijk bed en 7% kiest voor een aanschuifwiegje of co-sleeper. 1% van de ondervraagde ouders laat hun baby in de kinderwagenbak slapen. De baby op de ouderlijke slaapkamer is ook populair: 54% van alle baby’s slaapt het eerste halfjaar op de slaapkamer van de ouders.
Slaaphouding
Ook is er geïnformeerd naar de slaaphouding. 74% van de ouders legt hun baby op de rug in het bedje, 9% legt de baby op de buik, 7% op de zij en 10% wisselt de slaaphouding af.
Qua beddengoed kiest 80% van de ouders voor een slaapzakje, 51% kiest daarnaast ook nog voor een lakentje en dekentje. 17% kiest voor een deken en lakentje en 5% voor een dekbedje. 54% van de baby’s slaapt op een matras of hoes met ventilerende toplaag, bijna 16% legt een zeiltje in het bed om het matras te beschermen tegen ongelukjes, zoals spugen en lekken van de luier. 3% van de bedjes is voorzien van een hoofdbeschermer, 5% van de baby’s slaapt met een kussen en 17% met een grote knuffel. 7% van de ouders kiest voor een stabilisatiekussen om hun baby in een zijligging te laten slapen.
Goede cijfers, maar met verbeterpunten
Wat vindt VeiligheidNL van deze cijfers? Onderzoeker Mieke Cotterink: ‘Het is nog maar een steekproef, er komt nog een groter onderzoek, maar het geeft al duidelijk aan dat de meeste mensen hun kindje gelukkig op een veilige manier laten slapen. Er zijn echter nog verbeterpunten, we zijn geen voorstander van het laten slapen in het ouderlijk bed vanwege de risico’s. Ook zien we dat 25% van de ouders niet kiest voor het op de rug laten slapen van hun kindje. De stelregel is dat zodra een baby zelfstandig kan omrollen hij of zij ook zelf zijn eigen slaaphouding kan bepalen.’
Ook wijst VeiligheidNL erop dat een extra dekentje bij het gebruik van een slaapzak niet echt nodig is; het risico op warmtestuwing ligt dan op de loer. En naast hoofdbeschermers, kussens en grote knuffels wordt ook het gebruik van zeiltjes afgeraden omdat kinderen er met hun gezichtje op kunnen liggen en niet meer vrij kunnen ademen.
Voorlichting werpt vruchten af
Voorlichting aan jonge ouders over veilig slapen begint al bij de aanschaf van de babyuitzet. Mieke: ‘Via verloskundigen verspreiden we de folder ‘Veilige babyspullen’. In deze folder staan koop- en gebruiktips voor de belangrijkste babyproducten die ouders nodig hebben. Via de kraamzorg en de jeugdgezondheidszorg (het consultatiebureau) verspreiden we de folder ‘Slaap veilig, slaap lekker’, met daarin alle slaapadviezen om je baby veilig te laten slapen. Beide folders zijn beschikbaar op papier, als pdf op onze website en sinds kort ook als online magazine op onze site.’
Verloskundige, kraamverzorgende en de jeugdverpleegkundige zijn volgens Mieke belangrijke intermediairs, want zij komen direct in contact met jonge ouders. ‘Om ervoor te zorgen dat zij voldoende kennis hebben om alle vragen over veilig slapen te beantwoorden hebben we een e-learning module ontwikkeld: ‘Adviseren over veilig slapen’. Uiteraard is deze geaccrediteerd voor zowel de kraamzorg als de JGZ.
De basisadviezen voor het veilig laten slapen van baby’s zijn eigenlijk al jaren hetzelfde’, zegt Mieke. ‘Denk hierbij aan de slaaphouding (rugligging), beddengoed (geen dekbed/kussen) en klimaat in de slaapkamer (niet te warm/ventilatie). En gelukkig werpt de goede voorlichting zijn vruchten af, want het wiegendoodcijfer is in Nederland inmiddels gedaald tot rond de 10 per jaar. Terwijl dit in de jaren 80 nog boven de 200 gevallen per jaar lag!’
Kritisch kijken naar nieuwe producten
Mieke vervolgt: ‘Wat wel veranderd is, is het grote aanbod nieuwe babyproducten dat jaarlijks op de markt komt. Veel van deze producten hebben te maken met het slapen, dat is natuurlijk ook wat baby’s voornamelijk doen in de eerste maanden. Ik zie mooie en innovatieve producten voorbijkomen, maar waar ik me soms zorgen over maak, is dat aanstaande ouders niet altijd goed voorgelicht worden. Ze stappen een nieuwe wereld als aanstaande ouder binnen en willen allemaal het beste voor hun baby. Ze schaffen dan producten aan waarvan ze achteraf van de kraamzorg horen dat ze deze in bepaalde situaties beter niet kunnen gebruiken.’
Slaapnestjes en kartonnen dozen als wieg
Heel populair zijn de babynestjes geworden; een soort matrasje met opstaande randen waar je de baby in kunt leggen om lekker te rusten en te spelen. Babynestjes worden gebruikt in de box, op de grond, in de kinderwagenbak, in de wieg of in het ledikant en tussen de ouders in het grote bed. Voor creatieve ouders zijn er zelfs do-it-yourself patronen beschikbaar. VeiligheidNL zet haar vraagtekens bij dit trendy artikel dat je op steeds meer social media ziet verschijnen. ‘Wij krijgen er erg veel vragen over. Het ziet er natuurlijk heel knus uit, en de vele verschillende uitvoeringen met leuke stoffen maken het tot een gewild product. Een punt van zorg zijn echter de opstaande gewatteerde randen. Zodra een baby gaat omrollen, bestaat de kans dat hij met het gezichtje tegen dit kussenachtige materiaal aankomt, waardoor de ademhaling belemmerd wordt. Ons advies aan ouders is daarom om dit product niet te gebruiken in het ouderlijk bed, wieg of ledikant. En bij gebruik in de kinderwagen, op een kleed of in de box, altijd toezicht te houden op de baby.’
Een ander initiatief waar VeiligheidNL haar vraagtekens bij zet zijn de kartonnen dozen die als wieg kunnen worden gebruikt. ‘Deze kartonnen doos komt oorspronkelijk uit Finland. Daar krijgen alle aanstaande ouders een doos met spullen voor hun baby van de overheid, waarbij de doos kan dienen als eerste bedje. Wat echter het belangrijkste onderdeel van dit initiatief is, is de voorlichting over veilig slapen die ouders al in een vroeg stadium erbij krijgen. Dat werkt heel goed. De doos als bedje, daar ben ik geen voorstander van. De doos heeft namelijk dichte zijwanden, waardoor er geen goede ventilatie is en de baby onvoldoende frisse lucht krijgt. Er zijn zoveel veiligere alternatieven!’
Nieuwe ontwikkelingen in matrassen
Op matrassengebied is er veel gaande. Er zijn matrassen met ventilerende toplagen en er verschijnen matrassen op de markt die gemaakt zijn van natuurlijke materialen. Mieke: ‘Dat laatste is met name vanuit gezondheidsoogpunt een goede ontwikkeling. Als het gaat om veiligheid dan is het belangrijk dat een matras stevig en vlak is, en goed in het bedje past. Er worden tegenwoordig ook veel matrassen verkocht met een ventilerende toplaag. Wat ouders daarbij vaak verteld wordt, is dat baby’s op dit soort matrassen zonder risico op de buik kunnen slapen. Dit is echter niet onderzocht, ook op deze matrassen adviseren we altijd de rugligging!’
Stand van zaken TOG waarden
In hoeverre houden ouders en professionals zich bezig met TOG waarden? ‘Ik hoor momenteel weinig over de ontwikkelingen rondom de TOG-waarden. Er was destijds een mooi initiatief om beddengoed te labelen met een aanduiding van de TOG-waarde om op die manier de consument meer inzicht te geven in hoe warm een product is voor een baby. Niet bekend is hoeveel producten dit label inmiddels dragen. Wel worden er op dit moment Europese veiligheidsnormen ontwikkeld voor beddengoed, waarbij ook de TOG-waarde meegenomen wordt als belangrijke eis. Het advies is dat de opgetelde TOG-waarde van de babykleding en het beddengoed niet hoger mag zijn dan 4.0.’, antwoordt Mieke.
Werkgroep Veilig Slapen NEN
Judith Schrijver zit namens Koeka in de werkgroep Veilig Slapen van de NEN officieel ‘Risks in Sleeping Environment’ genaamd. Judith: Wij zijn samen met Babypark de enige twee Nederlandse bedrijven die in deze werkgroep zitting nemen. Andere landen die aan deze werkgroep deelnemen zijn bijvoorbeeld Duitsland, Engeland, Frankrijk, Scandinavië, Spanje en Italië.
De doelstelling van de werkgroep is om voor heel Europa veiligheidsnormen vast te stellen, voor alle producten die te maken hebben met veilig slapen. Zo moet bijvoorbeeld de maximale TOG-waarde van een slaapzak worden vastgesteld. Daarbij heb je direct te maken met cultuurverschillen en gebruiken. In Scandinavië wilden ze bijvoorbeeld een veel hogere TOG-waarde dan wij, daar wordt dan flink over gediscussieerd. Zo zijn er nog meer verschillen tussen landen: in Duitsland en Scandinavië worden dekbedjes voor kinderen tot twee jaar gebruikt terwijl ze bij ons worden afgeraden. Kijk ook naar het gebruik van hoofdbeschermers in bijvoorbeeld België. Als het om wiegendood gaat spelen er veel emoties mee maar ook andere belangen. Dus het is een megaklus, maar heel interessant!’
En wat vindt de Kraamzorg?
Barbara van Splunter-de Ruiter is zorgcoördinator en lid van de verbetercommissie van Kraamzorg Midden Nederland. Ze geeft als verpleegkundige instructies en schrijft ook protocollen voor kraamverzorgenden. Sinds drie jaar is er een Kenniscentrum Kraamzorg (KCKZ) met website. Hier staan alle gecertificeerde kraamverzorgsters ingeschreven.
‘Voor Veilig Slapen gaan we uit van de richtlijnen van VeiligheidNL’, geeft Barbara aan. ‘Jonge ouders krijgen van de kraamzorg de folder Veilig Slapen uitgereikt bij het intakegesprek. Dat zijn de uitgangspunten waar wij en ouders zich aan houden. Als ouders het niet begrijpen, leggen we het graag uit waarom het zo is. Natuurlijk zijn er altijd ouders die hun baby toch op een tweedehands matrasje leggen en onze adviezen om hun pasgeboren baby niet op een luchtdoorlatende toplaag te leggen (te koud) negeren, maar dat is dan hun eigen keuze.’
Risico’s wiegendood vermijden
‘De wiegendoodcijfers zijn flink gedaald, maar we zullen nooit helemaal op nul uitkomen’, meldt Barbara. ‘Wel doen we er alles aan om risico’s te verminderen zoals, geen dekbed gebruiken, geen losse knuffels in bed, geen hoofdbeschermers gebruiken, een bedje kort opmaken, kindjes op de rug te slapen leggen, ouders adviseren om familiewiegen met luchtdoorlatend materiaal bekleden, etc.’
Steeds meer spullen uit het buitenland via internet
Het baart Barbara zorgen dat steeds meer consumenten hun babyspullen ook via internet in het buitenland aanschaffen. ‘Dat een product in een bepaald land is goedgekeurd wil niet zeggen dat het veilig is en dat wij erachter staan! Daarvoor vertrouwen wij op de adviezen van VeiligheidNL, zij doen immers enorm veel onderzoek.’
Daarnaast is de kraamzorg kritisch over een aantal producten in de markt. Barbara noemt er een paar: ‘Denk aan de opkomst van babynestjes. We leggen ouders graag uit waarom we daar niet blij mee zijn. Het is gewoon geen goede slaapplek en baby’s hebben onvoldoende bewegingsvrijheid. Ook met stoeltjes waarin kinderen worden gezet zonder dat ze zelf goed kunnen zitten, zijn we niet blij. Ook het gebruik als kinderwagenbak als volwaardige wieg raden we af.’
Hiaat tussen kraamzorg en industrie
Hoe weten jullie dat er nieuwe, veilige producten op de markt zijn, vragen we Barbara? ‘Dat weten we niet’, antwoordt Barbara, ‘we zien ze pas bij de ouders thuis.’ Ze beaamt dat daardoor af en toe discussies ontstaan tussen ouders, de kraamzorg en het winkelpersoneel. ‘Waar ik veel moeite mee heb is dat verkopers ouders vertellen dat ze een bepaald product echt moeten kopen omdat dit ‘het beste voor hun kind is’. Dan spreek ik een huilende moeder die mij vertelt dat ze het door geldgebrek niet kan kopen, maar dus wel een schuldgevoel is aangepraat.’ Ze pleit voor meer onafhankelijke goede voorlichting. ‘Want we hebben hier wel te maken met een kwetsbare groep die snel te beïnvloeden is.’
Zowel Mieke als Barbara onderschrijven onze mening dat er meer communicatie nodig is tussen fabrikanten en de kraamzorg. Mieke zegt daarover: ‘Ik denk dat het belangrijkste is dat de industrie goed op de hoogte is en blijft van de veiligheids-issues. De fabrikanten die al lang meelopen, weten wat er speelt en houden hier rekening mee. Ook voor hen is veiligheid een belangrijk punt. Maar voor nieuwe spelers op de markt is het vaak de onwetendheid die maakt dat er producten op de markt gebracht worden waar risico’s aankleven’.
Dit is een gedeelte uit het thema artikel van het juninummer 2017 van BabyWereld.
